Gedenktekendatabase

Rotterdam kent meer dan driehonderd gedenktekens, waarvan er minstens honderd verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog. Deze gedenktekens bevinden zich door de hele stad: van de Steen aan de Zweth in Overschie, tot het Bevrijdingsmonument in Vreewijk of Channel Crossing to Life in Hoek van Holland.

Het stadsarchief houdt alle gedenktekens in Rotterdam bij in een database.

Via de knop 'Gedenkteken-kaart' komt u op een kaart van Rotterdam.
Daarop kunt u niet alle gedenktekens zien, maar wel die verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog:

  • Een groene stip op de kaart staat voor een oorlogsmonument.
  • De gele stippen zijn zogenaamde 'Struikelstenen', ook wel 'Stolpersteine'.
    Zo'n struikelsteen geeft aan dat er op dat adres joden hebben gewoond, die slachtoffer werden van het nationaalsocialisme.
  • De rode stippen markeren het gebied dat door het bombardement op 14 mei 1940 is verwoest: de Brandgrens.
Gedenkteken-kaart

Over gedenktekens

Gedenktekens zijn er in alle vormen en maten. In Rotterdam zijn er onder andere plaquettes aan de muur, gedenktegels in de stoep en standbeelden op de pleinen. Hieronder staan voorbeelden van de verschillende categorieën gedenktekens.

Beelden en sculpturen

Beelden en sculpturen image

De meest in het oog springende gedenktekens zijn vaak beelden en sculpturen gemaakt door kunstenaars. Voorbeelden zijn De verwoeste stad van Ossip Zadkine, Il grande miracolo van Marino Marini of Channel Crossing to Life van Frank Meisler.

Bouwfragmenten

Bouwfragmenten image

Bouwfragmenten zijn een bijzonder soort gedenktekens: ze maakten namelijk ooit onderdeel uit van een gebouw. Door het bouwfragment (terug) te plaatsen in de openbare ruimte ontstaat een gedenkteken, zoals bijvoorbeeld voor het Coolsingelziekenhuis op de Lijnbaan.

Gedenkbanken

Gedenkbanken image

Gedenkbanken komen in Rotterdam in allerlei vormen voor. Sommige banken hebben enkel een simpele plaquette, de andere zijn specifiek ontworpen zoals bij de Commissaris Jasbank in Hoek van Holland (zie foto).

Graven

Graven image

Op de verschillende begraafplaatsen zijn enkele bijzondere graven te vinden. Zo is op begraafplaats Crooswijk een militair ereveld te vinden, met de graven van 115 Nederlandse militairen die voornamelijk tijdens de begindagen van de Tweede Wereldoorlog omkwamen.

Kruizen

Kruizen image

Op verschillende plekken in Rotterdam zijn kruizen te vinden. Dit zijn plaatsen waar tijdens de Tweede Wereldoorlog personen door de Duitse bezetter zijn doodgeschoten, bijvoorbeeld als vergelding voor een verzetsactie.

Plaquettes en gevelstenen

Plaquettes en gevelstenen image

Plaquettes er in alle soorten en maten te vinden. Zo zijn er bij belangrijke Joodse plekken in Rotterdam plaquettes geplaatst om deze plekken te markeren. Op de foto is een plaquette te zien voor het spoorwegpersoneel uit Rotterdam dat tijdens de Tweede Wereldoorlog is omgekomen.

Stenen

Stenen image

Gedenkstenen zijn soms vrij onopvallend: van de kleine stolpersteine of struikelstenen in de stoep die de plekken markeren waar Joden zijn gedeporteerd, tot de Steen aan de Zweth die de plek markeert waar twee Nederlandse soldaten zijn omgekomen in mei 1940.

Zuilen

Zuilen image

Een gedenkzuil is een klassieke vorm van een gedenkteken, die al in het Romeinse rijk voorkwam. In Rotterdam is deze vorm soms in een modern jasje gegoten, zoals met het Nationaal Koopvaardijmonument De Boeg, te zien op de foto.

Officiële gedenktekens

Officiële gedenktekens zijn gedenktekens die van waarde zijn voor buurt, stad, land of internationaal. Deze gedenktekens vertellen het verhaal van de stad, en moeten dus door veel mensen begrepen kunnen worden. De verwoeste stad van Ossip Zadkine is het bekendste officiële gedenkteken: het beeldt de verschrikking van het bombardement op Rotterdam uit.

Informele gedenktekens

Informele gedenktekens zijn persoonlijke gedenktekens. Ze zijn van belang voor bijvoorbeeld de nabestaanden van een overleden persoon. Denk aan een gedenktegel of een bank met een gedenkplaatje.

Hebt u een vraag over een gedenkteken? Stuur dan een e-mail naar gedenktekens@rotterdam.nl.

Wilt u een gedenkteken aanvragen, ga dan naar de website van de gemeente, pagina gedenkteken in de openbare ruimte aanvragen.

foto van monument de verwoeste stad van Zadkine
foto van een vuurpeleton bij een herdenkingsmonument
foto van een grote mensenmassa bij een herdenkingsmonument

Vroeger en nu

In 1622 kreeg Rotterdam zijn eerste gedenkteken: het standbeeld van Erasmus, gemaakt door Hendrick de Keyser. Sindsdien zijn er enkele honderden gedenktekens bijgekomen. Deze groei begint in de negentiende eeuw. Toen waren het vooral grote beelden en sculpturen zoals het Monument 1872 of het Van ’t Hoffmonument. Gedenktekens uit deze tijd herinneren aan grote, inspirerende personen uit het verleden of aan belangrijke gebeurtenissen. De locatie voor een gedenkteken was vaak midden op een plein: zo was voor iedereen duidelijk wat er collectief herdacht moest worden.

Na de Tweede Wereldoorlog raakt de groei van het aantal gedenktekens in een stroomversnelling. Op de verschillende fusilladeplaatsen in Rotterdam, waar tijdens de oorlog verzetsmensen werden neergeschoten, worden witte houten kruizen geplaatst. Ook laten bedrijven plaquettes of beelden plaatsen ter nagedachtenis aan omgekomen medewerkers tijdens de oorlogsjaren. Tegelijkertijd worden er grote, collectieve gedenktekens ontwikkeld zoals het Monument voor alle gevallenen op het Stadhuisplein. De initiatieven komen vanuit burgers en bedrijven.

Jarenlang waren er geen regels voor gedenktekens in de openbare ruimte. Het was onduidelijk wat er wel én niet herdacht moest worden in de openbare ruimte, op welke locatie een gedenkteken het beste geplaatst kon worden en hoe het eruit moest komen te zien. Daarom heeft de gemeente Rotterdam in 2018 beleidsregels opgesteld rondom gedenktekens in de openbare ruimte. Sindsdien adviseert de Commissie van advies inzake straatnamen en gedenktekens het college van burgemeester en wethouders over alle aanvragen voor nieuwe gedenktekens.