Een kijkje in de keuken: bruiklenen

Wist je dat … Stadsarchief Rotterdam regelmatig bruikleenverzoeken krijgt? Dit betekent dat stukken van het archief worden uitgeleend aan bijvoorbeeld musea om daar tentoongesteld te worden. Lonneke Visser, expert collecties, houdt zich bezig met deze bruikleenverzoeken. ‘Het is heel waardevol dat onze archieven en collecties door middel van bruiklenen aan een breder publiek getoond kunnen worden’, vertelt zij. ‘Soms krijgen we aanvragen voor materiaal dat al jaren onberoerd is geweest en dan is het extra leuk dat ze dan ergens te zien zijn. Zo is laatst De Vou, een eeuwenoude plattegrond uit 1694, vervoerd naar de Kunsthal en nu te zien in de tentoonstelling (H)Erkennen, Herbouwen - Wonderkamers van het Rotterdamse koloniaal verleden. Terwijl De Vou normaal gesproken in het depot staat.’ 

Zodra het stadsarchief een bruikleenverzoek krijgt, informeert Lonneke alle afdelingen. ‘De aanvraag komt meestal binnen via de studiezaal, soms is daar ook al vooronderzoek gedaan. Vaak is er een afgebakende objectenlijst; de kunstinstelling heeft al bepaald welke objecten uit het archief zij tentoon willen stellen. Ook komen er nog geregeld zoekvragen binnen. Dan help ik mee met aanvullend onderzoek. De afdeling Preserveren, Conserveren en Restaureren (PCR) speelt een grote rol binnen het proces. De afdeling adviseert over de staat van het object en of het tentoongesteld kan worden. Bij een negatief advies proberen we wel altijd een alternatief te bieden. Bij een positief advies maakt een restaurator het werk tentoonstellingsklaar. Soms hoeft een object alleen te worden schoongemaakt of gevlakt*, in andere gevallen is een restauratie noodzakelijk, zoals bij De Vou. Bij De Vou viel het meteen op dat het passe-partout op het werk was geplakt en een deel van de afbeelding afschermde’, vertelt Lonneke. 

*Het object vlakker maken door golven, kreukels en vouwen eruit te halen. 

Lonneke Visser bekijkt een album met de losse bladen van de stadsplattegrond.

Een flinke klus

Miranda Demuijnck en Maaike Heemskerk zijn restauratoren bij de afdeling PCR. Samen hebben zij aan De Vou gewerkt. ‘Bij elke restauratie doe je eerst testjes en je begint met de minst schadelijke methode’, legt Miranda uit. ‘We hebben water, aceton en alcohol getest, maar de lijm bleek niet oplosbaar dus het passe-partout (van vinyl) moest mechanisch verwijderd worden. Met een scalpel sneden we laagjes van het vinyl weg tot de lijmlaag blootlag. De lijm is niet overal verwijderd, deze is doorzichtig en daarom niet hinderlijk voor het zien van de afbeelding. Ten slotte moest het werk geretoucheerd worden. Op sommige plekken was bij het verwijderen van het vinyl een klein stukje van de afbeelding meegekomen. Om te voorkomen dat de verf in het papier trekt, zijn deze plekken voorbehandeld met stijfsel en daarna bijgekleurd met aquarelverf. Alle retouches zijn reversibel (omkeerbaar) en kunnen dus ook weer worden verwijderd. Al met al zijn we 70 uur bezig geweest met het restaureren; een flinke klus.’ 

 

Miranda Demuijnck en Maaike Heemskerk met de Vou in het restauratieatelier.
Miranda Demuijnck verwijdert met een scalpel lijmresten van het passe-partout.
Maaike Heemskerk verwijdert het oude passe-partout met een scalpel.

Alles goed geregeld

Lonneke ziet erop toe dat aan alle voorwaarden die het archief aan een bruikleen stelt, wordt voldaan. ‘Ik stel bijvoorbeeld een contract op, controleer of er een verzekering is afgesloten en of er passend transport is geregeld. Dit verloopt bijna altijd soepel, maar soms moet er ingegrepen worden als de condities op zaal bijvoorbeeld niet goed zijn (denk aan een te hoge temperatuur en een hoge of lage luchtvochtigheid). We willen natuurlijk heel graag stukken uitlenen, maar uiteindelijk zijn wij er ook verantwoordelijk voor dat alles over honderd jaar nog steeds in goede staat beschikbaar is.' 

Bij elke bruikleen wordt de fysieke staat van een object meerdere keren gecontroleerd om vast te stellen of er schade is ontstaan. Team Beeld en Geluid zorgt voor hoogwaardige digitale reproducties. ‘Deze zijn noodzakelijk voor het conditierapport’, legt Lonneke uit. ‘Vorig jaar hebben we helaas een incident meegemaakt waarbij van grote hoogte een doosje spijkers op een schilderij was gevallen. Het glas van de lijst was kapot en de scherven en het doosje hadden meerdere schades aangebracht. Aan de hand van de reproductie konden we het werk minutieus nalopen en elke schade noteren. Dit is noodzakelijk voor de verzekering en voor de restauratie. Uiteindelijk kon de kunstenaar het werk voor ons restaureren en is de schade bijna niet meer zichtbaar.’ 
 

De Vou tijdens het digitaliseringsproces.

In en om Rotterdam 

De meeste bruikleenverzoeken komen uit de Rotterdam en nabijgelegen plaatsen. Lonneke: ‘Dat is ook niet gek, want onze collectie heeft betrekking op de stad en omgeving. Zo zijn er momenteel vier prenten uitgeleend aan het Historisch Museum Den Briel. Een klein deel van de aanvragen komt uit de rest van het land en heel incidenteel hebben we een internationaal verzoek. De Vou is samen met nog drie andere werken tot eind oktober 2023 uitgeleend aan de Kunsthal.'

Dit jaar wordt er veel georganiseerd in het kader van koloniale verleden van de stad, vanwege de 150 jaar afschaffing van de slavernij. Ook Lonneke merkt dat. 'Er komt bijvoorbeeld in het Wereldmuseum een grote tentoonstelling waarvoor we meerdere werken leveren en we hebben natuurlijk zelf de tentoonstelling Koloniaal Rotterdam in het archief in de hal van het archief. De aanvragen in het kader van het herdenkingsjaar zijn heel boeiend geweest om aan te werken. Het is heel interessant om te zien hoe de instellingen op verschillende manieren invulling geven aan hetzelfde thema’, aldus Lonneke.